πρὸς δύο οὔτε ὁ Ἡρακλῆς· αὐτῆς (δηλ. τῆς παροιμίας) τὴν αἰτία ὁ
Δοῦρις (ὁ Σάμιος, περ. 340-περ. 260 π.Χ.) ἀφηγεῖται ὡς ἑξῆς· λέει
δηλαδὴ πὼς ὁ Ἡρακλῆς ἀφοῦ ἵδρυσε βωμὸ στὸν Ἀλφειὸ διοργά-
νωσε ἀγῶνα πυγμαχίας καὶ νίκησε, ἀλλὰ στὴν προσεχῆ Ὀλυμπιάδα
πάλιν ἀγωνιζόμενος νικήθηκε στὴν πάλη ἀπὸ τὸν Ἔλατο καὶ τὸν
Φέρανδρο, καὶ ἀπὸ ἐκεῖνο τὸ γεγονὸς λέχθηκε ἡ παροιμία «πρὸς
δύο οὔτε ὁ Ἡρακλῆς». Ὁ Ἐχεφυλλίδας (4/3 [?] αἰ. π.Χ.) ὅμως λέει
πὼς αὐτὸς ἡττήθηκε ἀπὸ τὸν Κτέατο καὶ τὸν Εὔρυτο, τοὺς Μολιο-
νίδες, κατὰ τὴν ἐκστρατεία ἐναντίον τοῦ Αὐγέα· κι ἀφοῦ καταδιώ-
θηκε μέχρι τὴ Βουπρασίδα καὶ κοίταξε γύρω, καθὼς δὲν ἐρχόταν
κανένας ἀπὸ τοὺς ἐχθρούς, δροσίστηκε καὶ πίνοντας νερὸ ἀπὸ τὸν
ποταμὸ ποὺ κυλοῦσε δίπλα τὸ ἀποκάλεσε «Γλυκὸ νερό», ποὺ καὶ
τώρα δείχνεται σ' ὅσους πηγαίνουν ἀπὸ τὴ Δύμη στὴν Ἤλιδα, κα-
λούμενο ἀπὸ τοὺς ντόπιους «Βαδὺ (δηλ. Fαδύ, γλυκὺ) ὕδωρ». Τὰ
ἴδια μάλιστα ἱστοροῦν καὶ ὁ Φερεκύδης (5ος αἰ. π.Χ.) καὶ ὁ Κώ-
μαρχος (3ος [?] αἰ. π.Χ.) καὶ ὁ Ἴστρος στὰ Ἠλιακά. Καὶ γι'
αὐτὸν τὸν λόγο ὁ Ἡρακλῆς ἔστησε ἐνέδρα κοντὰ στὶς Κλεωνὲς
στοὺς Μολιονίδες, ποὺ πήγαιναν θεωροὶ στὴν Κόρινθο, καὶ τοὺς
σκότωσε· κι ἔτσι οἱ Ἠλεῖοι δεσμεύονται μὲ ὅρκο νὰ μὴν ἀγωνίζονται
στὰ Ἴσθμια, ἐπειδὴ ὁ Ἡρακλῆς μολονότι σκότωσε τοὺς Μολιονίδες
ποὺ στάληκαν θεωροὶ στὸν Ἰσθμὸ ἔγινε δεκτὸς ἀπὸ τοὺς Κορίν-
θιους. Ὁ Ἡρόδωρος (ὁ Ἡρακλεώτης ἢ Ποντικός, 5/4 αἰ. π.Χ.) καὶ
ὁ Ἑλλάνικος (5ος αἰ. π.Χ.) λένε πὼς ὅταν ὁ Ἡρακλῆς προσπαθοῦσε
νὰ σκοτώσει τὴ Λερναία ὕδρα κι ἡ Ἥρα ἔστειλε ἐναντίον του ἕναν
κάβουρα, μὴ μπορώντας νὰ μάχεται πρὸς δύο φώναξε ὡς σύμμαχο
τὸν Ἰόλαο, κι ἀπὸ ἐκεῖ λέχθηκε ἡ παροιμία.
Πβ. Ζηνόβ. 5.49 καὶ Διογενιαν. 7.2 (Ι. 140-41 καὶ 287 L.–S.)· πβ. ἐπίσης Φώτ. σ.λ. οὐδ' Ἡρακλῆς πρὸς δύο, Σοῦδ. σ.λλ. οὐδὲ Ἡ. πρὸς δύο (ο 780.1) καὶ οὐδὲν Ἡ. πρὸς δύο (ο 794.1), Πλάτ. Φαίδ. 89c πρὸς δύο· λέγεται πὼς οὔτε ὁ Ἡρακλῆς μπορεῖ κ.λπ., Εὐστ. στὸ Λ 750 (σ. 882.33-36), κ.ἄ.
42. Ὁ ἀρχ. σχολιαστὴς τοῦ Πλάτ., ἀναφερόμενος στὴν παροιμία πρὸς δύο οὐδ' ὁ Ἡρακλῆς, στηρίζεται κυρίως στὸν Δοῦριν (στ. 1-5) καὶ στὸν Ἐχεφυλλίδαν (στ. 6-12), στὸν Ἡρόδωρον καὶ στὸν Ἐλλάνικον (στ. 19-23), ἐνῶ γιὰ τὸν Φερεκύδην καὶ τὸν Κώμαρχον καὶ τὸν Ἴστρον ἀναφέρει ἁπλῶς τὰ δὲ αὐτὰ (...) ἱστοροῦσιν (χωρὶς αὐτὸ νὰ συνιστᾶ πρόβλημα, ὅπως ὑποστηρίζει ὁ Jacoby1 [649: "And how are we to understand the statement that Pherekydes (who was certainly much earlier) 'says the same' as Echephyllidas, if both quotations are said to be taken from I.?"], ἀφοῦ δὲν τίθεται θέμα χρονικῆς προτεραιότητας ἐδῶ ἀλλ' ἀξιολογικῆς). Ποιά ὅμως ἦταν ἡ συμβολὴ τοῦ Ἴστρου στὸ ὅλο θέμα καὶ τί ἀντλεῖ ἀπ' αὐτὸν ὁ ἀρχ. σχολιαστής, παραμένει ὄντως πρόβλημα ἀναπάντητο. (Γιὰ τὸν Ἡρακλῆ βλ. ἀνωτ. 23 Τ2 σχόλ. σ.στ. 3 κἑ., γιὰ τοὺς Μολιονίδας Brommer Herakl.2 ΙΙ. 12 καὶ Galinsky HerTh3 32-33. Βλ. καὶ Παυσ. 5.1.9 κἑ. μὲ τὶς σημ. Παπαχατζῆ4 [Παυσ. 3. 197 κἑ., βλ. καὶ Πίν. σ.λλ.] στὸ χωρίο. Νὰ σημειωθῆ ἡ ἐντυπωσιακὴ παρουσία τοῦ Ἡρακλῆ στὴν Κύπρο: Καραγιώργη ΕΘΗρΑΚ5 39 κἑ. [βλ. Εὑρετ. σ.λ.].)