Ὁ ΚΙΝΥΡΑΣ συνδέεται πιὸ ἄμεσα –καὶ ποικιλότροπα– μὲ τὴ μουσική, κατὰ κύριο λόγο, καὶ τὴν ποίηση. Ἡ σύνδεση μὲ τὴ μουσικὴ γίνεται καὶ μέσω τῶν σχετικῶν μύθων. Ἡ ἐτυμολογία τοῦ Κινύρας ὁδηγεῖ στὸ παρόμοιο μὲ κιθάρα δεκάχορδο μουσικὸ ὄργανο κινύρα, Σημιτικῆς ἢ Ἀσιατικῆς καταγωγῆς. Ἐτυμολογικῶς συγγενεῖς εἶναι οἱ λέξεις τῆς Ἑλληνικῆς κινυρός (= κλαυθμηρός, γοερός) καὶ κινύρομαι (=ἐκπέμπω θρηνώδη φωνή, θρηνῶ, ὀδύρομαι). Ἄσχετα ἀπὸ τὴν προέλευση τῆς ρίζας (πβ. Φοινικ. kinnûr, Ἑβρ. kinnôr, μεταγεν. Αἰγυπτ. kennûra, Οὐγαρ. knr)1, τὸ ὄνομα ki-nu-ra τῶν Μυκηναϊκῶν ἐπιγραφῶν μαρτυρεῖ ὅτι ἡ λέξη εἶχε ἐνσωματωθεῖ στὴν Ἑλληνικὴ σὲ χρόνους πολὺ παλαιούς. Ἡ ἐτυμολογικὴ συσχέτιση τοῦ Κινύρα μὲ τὴν κινύρα ἐμφανίζεται ἤδη στὴν ἀρχαιότητα, στὸν Σουίδα καὶ στὸν Εὐστάθιο. Ἄσχετα δὲ μὲ τὴν καταγωγὴ τοῦ Κινύρα –Ἐτεοκυπριακή2, Κιλικική, Σημιτική– ἡ σταθερὴ σύνδεση τοῦ Κινύρα μὲ τὴν κινύρα φαίνεται νὰ ὑποδηλώνει τὴ σχέση τοῦ μυθικοῦ βασιλιᾶ μὲ τὴ μουσική, γεγονὸς ποὺ ἐπιβεβαιώνεται ἔμμεσα καὶ ἀπὸ τοὺς σχετικοὺς μύθους, κυρίως ὅσους τὸν συνδέουν μὲ τὸν Ἀπόλλωνα:
Ὁ Κινύρας ἀλλοῦ φέρεται ὡς υἱὸς ἢ ἀγαπημένος τοῦ θεοῦ καὶ ἀλλοῦ ἀναφέρεται ὅτι ἀπέθανε γιατὶ συναγωνιζόταν τὸν θεὸ Ἀπόλλωνα στὴ μουσική. Ὡς ἀγαπημένο τοῦ Ἀπόλλωνα τὸν ἐμφανίζει ἤδη ὁ Πίνδαρος (Πυθ. 2.13 κἑ., βλ. κατωτ. 1 Τ4): Κινύραν (...) τὸν ὁ χρυσοχαῖτα προφρόνως ἐφίλησ' Ἀπόλλων. Στὰ ἀρχαῖα Σχόλια στὸ ἀνωτ. χωρίο ὁ Κινύρας ὀνομάζεται Ἀπόλλωνος υἱός, ἐνῶ ἀπὸ τὸν Ἡσύχιο (σ.λ. Κινύρας, βλ. κατωτ. 1 Τ4 σχόλ. σ.στ. 3) ἀναφέρεται ὡς Ἀπόλλωνος καὶ Φαρνάκης παῖς. Πιὸ ἄμεση εἶναι ἡ σύνδεση τοῦ Κινύρα μὲ τὴ μουσικὴ ἀπὸ τὰ ἀρχαῖα Σχόλια καὶ τὰ Σχόλια τοῦ Εὐσταθίου στὸ Λ τῆς Ἰλιάδος (βλ. κατωτ. 1 Τ2.4-6 καὶ T3.4-8), ὅπου μνημονεύεται ὁ Κινύρας: φασὶ δὲ αὐτὸν (...) ὑπὸ Ἀπόλλωνος ἀναιρεθῆναι, ἐπειδήπερ ἡμιλλᾶτο αὐτῶι εἰς μουσικήν (Σχόλ. bΤ στὸ Λ 20), φασὶ δὲ αὐτὸν (...) ἀπολωλέναι ὠιδικῶς ἁμιλλώμενον τῶι Ἀπόλλωνι ὡς οἷα μουσικῆς τεχνίτην· διὸ καὶ Κινύρας ἐκλήθη παρωνύμως τῆι κινύραι (Εὐστ. στὸ Λ 20).
Νὰ θεωρήσει κανεὶς ὅτι οἱ ἀνωτέρω πληροφορίες δὲν συνδέουν τὸν Κινύρα μὲ τὴν ποίηση εἶναι δύσκολο. Ἀκόμα πιὸ δύσκολο εἶναι νὰ ἀγνοήσει κανεὶς τὴν πληροφορία τοῦ Κλήμη ἀπὸ τὴν Ἀλεξάνδρεια (βλ. κατωτ. 1 Τ6) ὅτι ὁ Κινύρας ἦταν χρησμολόγος, καθὼς ὁ χαρακτηρισμὸς δίνεται ἀπὸ τὸν ἴδιο σὲ ἀρκετοὺς «μυθικοὺς» ποιητὲς χρησμῶν καὶ ἄλλων ἔμμετρων ἔργων (ὅπως εἶναι οἱ Βάκιδες, ἡ Βοιώ, οἱ Σίβυλλες, οἱ «ὑπηρέτες» τοῦ Ἀπόλλωνα Ἄβαρις καὶ Ἀριστέας ὁ Προκοννήσιος, ὁ ἱερέας ἀπὸ τὴν Κρήτη Ἐπιμενίδης, ὁ Ὀρφέας) καὶ καθὼς ὁ ὅρος χρησμολόγος χρησιμοποιεῖται ἀλλοῦ (βλ. κατωτ. 2 Τ1) γιὰ τὸν Εὖκλο, τοῦ ὁποίου διασώθηκαν ἔμμετροι χρησμοί, πολὺ περισσότερο ποὺ ὁ Βάκις ἀναφέρεται καὶ στὰ δύο παραπάνω χωρία, ὁ δὲ Τατιανὸς (κατωτ. 2 Τ2) ἀνάμεσα στοὺς πρὸ τοῦ Ὁμήρου συγγραφεῖς ἐκτὸς ἀπὸ τὸν Εὖκλο μνημονεύει –ἀπὸ τοὺς ἀνωτέρω– τὸν Βάκη, τὴ Σίβυλλα, τὸν Ἀριστέα τὸν Προκοννήσιο καὶ τὸν Ἐπιμενίδη ἀπὸ τὴν Κρήτη. Στὸν χρησμολόγον3 Κινύρα, τὸν ὁποῖο ὠιδικῶς ἁμιλλώμενον τῶι Ἀπόλλωνι ὡς οἷα μουσικῆς τεχνίτην ἐξόντωσε ὁ θεός, δύσκολα μπορεῖ νὰ μὴν ἀποδοθεῖ ὁ τίτλος τοῦ μακρινοῦ γενάρχη τῆς Κυπριακῆς Λογοτεχνίας.
Ἡ ἄποψη αὐτὴ ἐνισχύεται ἀπὸ ὅσα γνωρίζουμε γιὰ τὸν ρόλο τοῦ Κινύρα καὶ τῶν Κινυραδῶν στὴ λατρεία τῆς Ἀφροδίτης καὶ γιὰ τὴ φύση τῆς λατρείας αὐτῆς. Ὁ Κινύρας ἀναφέρεται συχνὰ ὡς ἱερεὺς τῆς Ἀφροδίτης καὶ ὡς ὁ ἱδρυτὴς τῆς λατρείας της, τῶν δὲ Κινυραδῶν ἢ Κινυριδῶν ἡ παρουσία ἀνάγεται σὲ πολὺ παλαιὲς ἐποχὲς καὶ φθάνει μέχρι καὶ τοὺς μεταγενέστερους χρόνους. Στὴ λατρεία τῆς Ἀφροδίτης τὸ μουσικὸ-ποιητικὸ μέρος ἦταν σημαντικό, ὅπως ἔχουμε δεῖ παραπάνω καὶ ὅπως θὰ δοῦμε κυρίως στὴ συνέχεια ἐξετάζοντας τοὺς Ὕμνους στὴν Ἀφροδίτη ἀλλὰ καὶ στὰ σχετικὰ μὲ τὸν Εὖκλο καὶ τὰ Κύπρια ἔπη. Νὰ ἦταν ἀμέτοχος ὁ Κινύρας καὶ οἱ Κινυράδες στὴν ἐξέλιξη τῆς θρησκευτικῆς ποίησης στὴν Κύπρο εἶναι ἔξω καὶ ἀπὸ τὴ φύση τῆς ποίησης αὐτῆς στὰ πρῶτα της στάδια (oral poetry) καὶ ἀπὸ τὸν ρόλο τοῦ ἱερατείου ἀλλοῦ σὲ ἀνάλογες περιπτώσεις4.
Ὅτι εἴμαστε ὑποχρεωμένοι νὰ ἀναζητήσουμε κάποιον ἱστορικὸ πυρήνα πίσω ἀπὸ τοὺς πολλοὺς καὶ ποικίλους μύθους γιὰ τὸν Κινύρα φαίνεται βέβαιο· δὲν εἶναι ὅμως εὔκολο, καθὼς μάλιστα εἶναι δυσχερέστατη ἡ χρονικὴ διαστρωμάτωση τῶν σχετικῶν μύθων. Ἕνα πρῶτο σταθερὸ ὁρόσημο δίνει ὁ Ὅμηρος, περιγράφοντας στὸ Λ 19-28 (βλ. κατωτ. 1 Τ1 κἑ.) τὸν θώρακα ποὺ ἔδωσε ὁ Κινύρας στὸν Ἀγαμέμνονα ξεινήϊον εἶναι. Οἱ πληροφορίες ποὺ δίνει ὁ ποιητὴς γιὰ τὸν Κινύρα καὶ τὴν Κύπρο δὲν εἶναι γενναιόδωρες. Τὰ συμπεράσματα ὅμως ποὺ μποροῦμε νὰ ἀντλήσουμε εἶναι σημαντικά:
Ὁ Κινύρης (μὲ τὸν ἰωνικὸ τύπο τοῦ ὀνόματος) ἀναφέρεται μονολεκτικὰ στὸν στ. 20, μὲ τὸ Κύπρονδε στὸν στ. 21 νὰ δίνει ἔμμεσα τὸν τόπο ὅπου βασιλεύει ὁ Κινύρας. Κατὰ κανόνα ὅμως ὁ Ὅμηρος φροντίζει νὰ δώσει στὴν πρώτη ἐμφάνιση ἑνὸς ἥρωα ὅσο γίνεται πιὸ πλήρη περιγραφή του ἢ ἔστω τὸ πατρώνυμό του, ἐκτὸς ἂν τὸ πρόσωπο εἶναι πολὺ γνωστὸ ἀπὸ τὴν παράδοση (ὅπως ὁ Ἀγαμέμνονας, ὁ Ἀχιλλέας κ.λπ.) ἢ ἐντελῶς ἀσήμαντο (συνήθως ἕνας πολεμιστὴς ποὺ πέφτει νεκρὸς στὸ πεδίο τῆς μάχης), ἢ ἂν ὁ ποιητὴς πρόκειται νὰ ἀσχοληθεῖ ἐκτενῶς μαζί του στὴ συνέχεια, ὅπως συμβαίνει μὲ τὸν Φοίνικα στὸ Ι 168 ἐν ὄψει τοῦ μακροσκελοῦς λόγου τοῦ γέροντα παιδαγωγοῦ τοῦ Ἀχιλλέα στοὺς στ. 434 κἑ. τῆς ἴδιας ραψωδίας. Χαρακτηριστικὸ παράδειγμα τῆς τεχνικῆς τοῦ Ὁμήρου στὸ θέμα αὐτὸ εἶναι τὸ χωρίο Π 171-98, ὅπου ὁ ποιητὴς παρουσιάζει τοὺς ἡγεμόνας τῶν πέντε τμημάτων τοῦ στρατοῦ τῶν Μυρμιδόνων δίνοντας πλήρη καὶ ἀναλυτικὰ στοιχεῖα γιὰ τοὺς τρεῖς πρώτους (ποὺ ἐμφανίζονται γιὰ πρώτη καὶ τελευταία φορὰ στὴν Ἰλιάδα), πλήρη ἀλλὰ συνοπτικὰ στοιχεῖα γιὰ τὸν πέμπτο (ποὺ ἐπανεμφανίζεται στὸ Ρ 467) καὶ ἀτελῆ στοιχεῖα γιὰ τὸν Φοίνικα (τοῦ ὁποίου ἡ ἱστορία ἐκτίθεται στὸ Ι 434-99)5. Στὴ μοναδική του ἐμφάνιση στὰ Ὁμηρικὰ ἔπη στὸ Λ 20 ὁ Κινύρης ἀντιμετωπίζεται προφανῶς ὡς γνωστότατο πρόσωπο, καθὼς λείπει ἀκόμα καὶ τὸ πατρώνυμό του. Τὸ Κύπρονδε στὸν στ. 21 φαίνεται νὰ δίνει τὸν τόπο καταγωγῆς του, μπορεῖ ὅμως νὰ σημαίνει ἁπλῶς τὸν τόπο ὅπου ζεῖ καὶ βασιλεύει ὁ Κινύρας. Ἡ Ὁμηρικὴ μορφὴ τοῦ ἥρωα συμπληρώνεται ἔμμεσα ἀπὸ τὴν περιγραφὴ τοῦ λαμπροῦ θώρακα ποὺ ὁ Ἀγαμέμνονας παίρνει ἀπ' αὐτὸν ὡς δῶρο ξενίας καὶ ποὺ μαρτυρεῖ πλοῦτο. Ἡ ὅλη εἰκόνα ὅμως τοῦ Κινύρα μένει θαμπὴ καὶ ἀπλησίαστη, τουλάχιστον ὡς πρὸς τὸ θέμα τῆς καταγωγῆς6. Μποροῦμε ἐν τούτοις νὰ συμπεράνουμε ὅτι ἡ ἐδῶ μνεία τοῦ Κινύρα διαδραματίζει σημαντικὸ ρόλο στὴν ἐξάπλωση τοῦ μύθου, σὲ συνδυασμὸ καὶ μὲ τὴ λατρεία τῆς Ἀφροδίτης.
Πολλὰ ἀπὸ τὰ στοιχεῖα τῶν σχετικῶν παραδόσεων παρεισέφρησαν μὲ τὸ πέρασμα τοῦ χρόνου. Ἡ σχέση του –μυθικὴ ἢ πραγματική– μὲ τὴν Πάφο, ἀνάμεσα στ' ἄλλα τοῦ ἀποφέρει ἕνα γιὸ ἢ μιὰ κόρη μὲ τὸ ἴδιο ὄνομα, ἴσως καὶ τὸν μύθο γιὰ τὴν καθιέρωση τῆς λατρείας τῆς Ἀφροδίτης, ἢ ἀκόμα καὶ τὴ σχέση του μὲ τὸν Ἄδωνη. Ἡ σχέση του μὲ τὴ λατρεία τῆς Ἀφροδίτης μπορεῖ νὰ εὐθύνεται καὶ γιὰ τὸν τίτλο τοῦ ἀρχιερέα τῆς θεᾶς, γιὰ τὴ σχέση του μὲ τὴ μουσικὴ καὶ τὴν ποίηση (μὲ τὴ βοήθεια καὶ τῶν ὕμνων ποὺ ψάλλονταν πρὸς τιμήν του στὶς γιορτὲς γιὰ τὴν Ἀφροδίτη καὶ τὸν Ἄδωνη ἢ στοὺς ποιητικοὺς διαγωνισμούς), καὶ γιὰ τὸ ὄνομά του. Ποιός μπορεῖ ὅμως νὰ ἀποκλείσει καὶ τὸ ἀντίθετο; Εἶναι ἰδιαίτερα ἑλκυστικὴ ἡ ὑπόθεση γιὰ μιὰν ἱστορικὴ μορφὴ ποὺ ζεῖ κατὰ ἢ πρὶν ἀπὸ τὸν Τρωικὸ πόλεμο, μὲ καταγωγὴ Ἐτεοκυπριακὴ ἢ Κιλικική, βασιλεύει στὴν Πάφο καὶ ἀσκεῖ ἄμεση ἢ ἔμμεση ἐπιρροὴ σ' ὁλόκληρη τὴν Κύπρο, διαδραματίζει σημαντικὸ ρόλο στὴν καθιέρωση τῆς λατρείας τῆς Ἀφροδίτης καὶ γίνεται ὀνομαστὸς γιὰ τὰ πλούτη του (ὅπως ὁ Μίδας καὶ ὁ Γύγης). Ὁ ἴδιος ἢ κάποιος ἀπόγονός του συμβάλλει ἐνεργὰ στὴ μετάβαση ἀπὸ τὴν ἁπλὴ μελωδία στὸ θρηνητικὸ ἢ ὑμνητικὸ ἄσμα –ἴσως μὲ τὴ συνοδεία κινύρας– καὶ γίνεται ὁ γενάρχης τῆς Κυπριακῆς λογοτεχνίας. Ἀρκετὰ μέλη τοῦ γένους τῶν Κινυραδῶν θὰ ἔφεραν ἀνὰ τοὺς αἰῶνες τὸ ὄνομα Κινύρας καὶ μερικοὶ ἀπ' αὐτοὺς θὰ κατέθεσαν, ὡς ἱερεῖς καὶ χρησμολόγοι, τὴ μικρὴ ἢ μεγάλη συνεισφορά τους στὴ λατρεία καὶ τὴν ἐξύμνηση τῆς Ἀφροδίτης. Ὁ Κινύρας πρέπει, ἔτσι, νὰ ἀντιμετωπιστεῖ ἐν μέρει ὅπως ὁ Ὀρφέας καὶ ὁ Μουσαῖος, καὶ ἐν μέρει ὅπως ὁ Βάκις καὶ ἡ Σίβυλλα.