You are here

Home › 5. ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ. ΖΗΝΩΝ Ο ΚΙΤΙΕΥΣ › ΚΕΙΜΕΝΟ – ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ - ΣΧΟΛΙΑ › ΖΗΝΩΝ › ΙΙ. Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΖΗΝΩΝΟΣ › Β. ΤΟ ΛΟΓΙΚΟ › 4. ΠΕΡΙ ΨΥΧΗΣ

133

Please add a search word

T= Testimonium  F= Fragmentum  E=  Επιγραφή / Inscription

Tertullianus, De anima 5.1-6:

Accerserit Eubulum aliquem et Critolaum et Xenocraten et isto in loco ami-

cum Platonis Aristotelen. Fortassean exstruentur magis ad auferendam animae

corpulentiam ↓, si non alios e contrario inspexerint, et quidem plures, corpus

animae vindicantes. (2) Nec illos dico solos qui eam de manifestis corporalibus

  effingunt, ...sed etiam Stoicos allego, qui spiritum praedicantes animam paene

nobiscum, qua proxima inter se flatus et spiritus, tamen corpus animam facile

persuadebunt. (3) Denique Zeno consitum spiritum definiens animam hoc

modo instruit. «Quo» inquit, «digresso animal emoritur, corpus est; consito

autem spiritu digresso animal emoritur, ergo consitus spiritus corpus1 est2; ergo

corpus est anima.» (4) Vult et Cleanthes non solum corporis lineamentis, sed et

animae notis similitudinem parentibus in filiis3 respondere, de speculo scilicet

morum et ingeniorum et adfectuum, corporis autem similitudinem et dissim-

ilitudinem capere et animam, itaque corpus similitudini vel dissimilitudini

obnoxium. (5) Item corporalium et incorporalium passiones inter se non com-

municare; porro et animam compati corpori, cui laeso ictibus vulneribus ul-

ceribus condolescit, et corpus animae, cui afflictae cura angore amore coae-

grescit4 per detrimentum socii vigoris, cuius pudorem et pavorem rubore atque

pallore testetur. Igitur anima corpus ex corporalium passionum communione5.

(6) Sed et Chrysippus manum ei porrigit constituens corporalia ab incorpo-

ralibus derelinqui omnino non posse, quia nec contingantur ab eis (unde et

Lucretius (I 305): tangere enim et tangi nisi corpus nulla potest res), derelicto

autem corpore ab anima affici morte. Igitur corpus anima, quae nisi corporalis

corpus non derelinquet.

9 corpus] anima Gomperz-item 1. 12 priore loco 9 post est1 inser: ‹consitus autem spiritus anima est:› Ursinus «cons. au. sp. corpus est;» Gomperz 11 filiis: Iunius: filios B Gel. 17 coagrescit Latinius: cohaerescit: B Gel socii Gel.: societ B: scilicet Ursinus: saucii Hartel 18 communione] communicatione v. Arnim.

  1. 9 corpus] anima Gomperz-item 1.↑
  2. 9 post est1 inser: <consitus autem spiritus anima est:> Ursinus «cons. au. sp. corpus est;» Gomperz ↑
  3. 11 filiis: Iunius: filios B Gel.↑
  4. 17 coagrescit Latinius: cohaerescit: B Gel socii Gel.: societ B: scilicet Ursinus: saucii Hartel↑
  5. 18 communione] communicatione v.↑
Tertullianus, De anima 5.1-6:

Αὐτὸς (ἐνν. ὁ Πλάτων) θὰ μποροῦσε νὰ καλέσει σὲ βοήθεια τὸν Εὔβου-

λο, τὸν Κριτόλαο καὶ τὸν Ξενοκράτη καὶ μάλιστα τὸν Ἀριστοτέλη, ποὺ

στὸ σημεῖο αὐτὸ εἶναι φίλος τοῦ Πλάτωνος. Θὰ ἐξεγείρονταν ὅλοι μαζὶ

πρὸ πάντων, γιὰ νὰ παραμερίσουν τὴ σωματικότητα τῆς ψυχῆς, ἂν αὐτοὶ

δὲν παρατηροῦσαν τοὺς ἄλλους στὴν ἀντίθετη πλευρά, ποὺ εἶναι σίγου-

ρα πολυπληθέστεροι καὶ ὑπερασπίζονται τὸ σῶμα τῆς ψυχῆς. (2) Δὲν

ὀνομάζω ἐκείνους μόνο, ποὺ θέλουν νὰ γνωρίζουν, ὅτι ἡ ψυχὴ σχηματί-

ζεται ἀπὸ φανερὰ σώματα..., ἀλλὰ ἀναφέρω καὶ τοὺς Στωικούς, ποὺ δ

ηλώνουν τὴν ψυχὴ ὡς ἕνα πνεῦμα (spiritus) –σχεδὸν ὅπως ἐμεῖς, στοὺς

ὁποίους ἡ πνοὴ (flatus) καὶ τὸ πνεῦμα (spiritus) βρίσκονται σὲ στενὴ

συγγένεια– καὶ ποὺ παρ' ὅλα αὐτὰ εὔκολα μποροῦν νὰ πείσουν, ὅτι ἡ

ψυχὴ εἶναι σῶμα. (3) Τέλος ὁ Ζήνων ὅριζε τὴν ψυχὴ ὡς τὴν ἔμφυτη μέσα

μας πνοὴ καὶ ἔφερνε τὰ ἀκόλουθα ἐπιχειρήματα: «Αὐτό, ἔλεγε, ποὺ μὲ

τὴν ἀπομάκρυνσή του τὸ ζῶο πεθαίνει, εἶναι ἕνα σῶμα· τὸ ἔμφυτο πνεῦ-

μα (πνοὴ) εἶναι ὡστόσο αὐτό, μὲ τοῦ ὁποίου τὴν ἀπομάκρυνση τὸ ζῶο

πεθαίνει· ἄρα τὸ ἔμφυτο πνεῦμα εἶναι ἕνα σῶμα· ἄρα ἡ ψυχὴ εἶναι ἕνα

σῶμα.» (4) Καὶ ὁ Κλεάνθης ἤθελε στὰ παιδιὰ νὰ μὴν ὑπάρχει μόνο μιὰ

ὁμοιότητα στὴ μορφὴ τοῦ σώματος, ποὺ ν' ἀντιστοιχεῖ στοὺς γονεῖς,

ἀλλὰ καὶ στὰ γνωρίσματα τῆς ψυχῆς, δηλ. ἐξ αἰτίας μιᾶς ἀπεικόνισης

τῶν συνηθειῶν, τοῦ ἤθους καὶ τῶν παθῶν, ὥστε καὶ ἡ ψυχὴ νὰ προσ-

λαμβάνει τὴν ὁμοιότητα καὶ τὴν ἀνομοιότητα ἑνὸς σώματος καὶ ἐξ αὐτοῦ

αὐτό, ποὺ ὑπόκειται στὴν ὁμοιότητα καὶ ἀνομοιότητα, νὰ εἶναι ἕνα σῶ-

μα. (5) Περαιτέρω τὰ πάθη τῶν σωματικῶν καὶ τῶν ἀσώματων πραγμά-

των δὲν θὰ εἶχαν καμιὰν ἀλληλεπίδραση· ὡστόσο ὑποφέρει ἡ ψυχὴ μαζὶ

μὲ τὸ σῶμα, ἐπειδὴ αἰσθάνεται μαζί του πόνο, ὅταν αὐτὸ πληγώνεται μὲ

τσιμπήματα, πληγὲς καὶ ἐξογκώματα, ὅπως καὶ τὸ σῶμα μαζὶ μὲ τὴν

ψυχή, ἀφοῦ ἀρρωσταίνει μαζί της, χάνοντας τὴν ἰκμάδα τοῦ συνοδοῦ

του, ὅταν αὐτὴ (ἡ ψυχὴ) καταβάλλεται ἀπὸ τὴ μέριμνα, τὸν φόβο καὶ τὸν

ἔρωτα, καὶ μαρτυρεῖ τὴν ντροπὴ ἢ τὸν τρόμο τῆς ψυχῆς ἐρυθριώντας ἢ

ὠχριώντας. Ἡ ψυχὴ εἶναι λοιπὸν ἕνα σῶμα ἐξ αἰτίας τῆς ἀμοιβαίας

ἐπίδρασης τῶν παθῶν, ποὺ συμβαίνει μόνο σὲ σωματικὰ πράγματα.

(6) Ἀλλὰ καὶ ὁ Χρύσιππος πρότεινε στὸν Κλεάνθη τὸ χέρι, καθὼς ἐπι-

χειρηματολογοῦσε, ὅτι ἀπὸ κάτι σωματικὸ δὲν θὰ μποροῦσε μὲ κανένα

τρόπο νὰ χωριστεῖ κάτι ἀσώματο, γιατὶ δὲν θὰ μποροῦσε βέβαια νὰ ἔρθει

μαζί του σ' ἐπαφὴ (γι' αὐτὸ λέει καὶ ὁ Λουκρήτιος (Ι 305): «Νὰ ἐγγίζει

καὶ νὰ ἐγγίζεται μπορεῖ μόνο ἕνα σῶμα.»)· ἀπὸ τὸ σῶμα χωρίζεται λοι-

πὸν ἡ ψυχή, ὅταν ἐπέρχεται ὁ θάνατος. Ἡ ψυχὴ εἶναι λοιπὸν ἕνα σῶμα·

ἂν δὲν εἶναι σωματική, δὲν μπορεῖ ποτὲ νὰ ἐγκαταλείπει τὸ σῶμα.

Σχόλια: 

ἀπ. 133, 133α καὶ 134:
Τὰ ἐπιχειρήματα τοῦ Ζήνωνος καὶ τῶν ἄλλων Στωικῶν, ποὺ ἀναφέρονται στὰ ἀποσπάσματα γιὰ τὴ σωματικότητα τῆς ψυχῆς, μποροῦν νὰ συνοψισθοῦν στὰ ἀκόλουθα:
1. Ἡ ψυχὴ εἶναι «πνεῦμα», τὸ πνεῦμα εἶναι κάτι σωματικό.
2. Ἡ ψυχὴ ὡς ἔμφυτο πνεῦμα, ὅταν ἀπομακρύνεται ἀπὸ τὸ ζῶο, ἐπιφέρει τὸν θάνατο. Ἡ ψυχὴ ἄρα εἶναι σῶμα. Γιατὶ τίποτε δὲν χωρίζεται ἀπὸ τὸ σῶμα ποὺ δὲν εἶναι σῶμα.
3. Ὅπως τὸ σῶμα, ἔτσι καὶ ἡ ψυχὴ προσλαμβάνει κληρονομικὰ τὰ γνωρίσματα τῶν γονέων.
4. Ὑπάρχει μιὰ ἀλληλεπίδραση σώματος καὶ ψυχῆς ὡς πρὸς τὰ πάθη. Ὅταν πάσχει τὸ σῶμα, ἀντίστοιχα πάσχει καὶ ἡ ψυχὴ καὶ τὸ ἀντίθετο.
5. Ἡ ἐπαφή, ὅπως δείχνει, π.χ. τὸ χέρι, δὲν χωρίζει κάτι σωματικὸ ἀπὸ κάτι ἀσώματο. Μόνο ἕνα σῶμα μπορεῖ νὰ ἐγγίζει καὶ νὰ ἐγγίζεται.
Ὅπως μαρτυρεῖ τὸ ἀπ. 133α, στὸν ἄνθρωπο ὁ λόγος φτάνει στὴν ὡριμότητά του στὰ 14 χρόνια. Μὲ τὴ γέννηση τοῦ παιδιοῦ τὸ ἡγεμονικὸ εἶναι ὅπως ἕνας ἄγραφος χάρτης. Σὺν τῷ χρόνῳ μὲ τὴ συνάθροιση τῶν αἰσθήσεων καὶ τῶν ἐκτυπώσεων-παραστάσεων πλάθονται οἱ γενικὲς παραστάσεις, ποὺ σμίγοντας μὲ τὶς ἔννοιες ὁδηγοῦν στὰ ἐννοήματα. Μ' αὐτὲς τὶς ἔλλογες εἰκόνες συλλαμβάνει ὁ ἄνθρωπος τὴ (συγκεκριμένη) οὐσία τῶν πραγμάτων. Ὁ λόγος ἔμφυτος στὸν ἄνθρωπο ἔχει ἔτσι τὴν εὐκαιρία νὰ ἐνεργοποιηθεῖ μὲ τὴ βοήθεια τῶν «προλήψεων» σὲ πρῶτο στάδιο στὰ ἑπτὰ χρόνια καὶ σὲ πλήρη ὡρίμανση στὰ δεκατέσσερα.