(132.1) Καὶ αὐτὰ μὲν παρακινηθήκαμε νὰ ποῦμε, γιατὶ κατ' ἐξοχὴν
ἀνάμεσα στοὺς πολὺ παλαιοὺς τοποθετοῦν τοὺς ποιητὲς τοῦ κύ-
κλου. Ἤδη δὲ καὶ μεταξὺ τῶν Ἑλλήνων φέρονται ὅτι ἔχουν ἐμφα-
νιστεῖ πολλοὶ χρησμολόγοι, ὅπως οἱ Βάκιδες (ἕνας ἀπὸ τὴ Βοιωτία,
ἕνας ἄλλος ἀπὸ τὴν Ἀρκαδία), ποὺ πολλὰ σὲ πολλοὺς προφήτευ-
σαν. (2) Μὲ τὴ συμβουλὴ δὲ τοῦ Ἀθηναίου Ἀμφιλύτου, ποὺ ἀπο-
κάλυψε τὴν κατάλληλη εὐκαιρία γιὰ τὴν ἐπίθεση, καὶ ὁ Πεισίστρα-
τος κραταίωσε τὴν τυραννίδα. (3) Ἂς παρασιωπηθεῖ βέβαια ὁ Κο-
μήτης ὁ Κρητικός, ὁ Κινύρας ὁ Κύπριος, ὁ Ἄδμητος ὁ Θεσ-
σαλός, ὁ Ἀρισταῖος ὁ Κυρηναῖος, ὁ Ἀμφιάραος ὁ Ἀθηναῖος, ὁ
Τιμόξενος ὁ Κερκυραῖος, ὁ Δημαίνετος ἀπὸ τὴ Φώκαια, ὁ Ἐπιγένης
ἀπὸ τὶς Θεσπιές, ὁ Νικίας ὁ Καρύστιος, ὁ Ἀρίστων ὁ Θεσσαλός, ὁ
Διονύσιος ὁ Καρχηδόνιος, ὁ Κλεοφῶν ὁ Κορίνθιος, ἡ Ἱππὼ ἡ κόρη
τοῦ Χείρωνα καὶ ἡ Βοιὼ καὶ ἡ Μαντὼ καὶ τὸ πλῆθος τῶν Σιβυλλῶν
(ἡ Σάμια, ἡ Κολοφώνια, ἡ Κυμαία, ἡ Ἐρυθραία, ἡ Φυτώ, ἡ Ταρα-
ξάνδρα, ἡ Μακεδόνισσα, ἡ Θεσσαλή, ἡ Θεσπρωτή), καὶ ὁ Κάλχας
πάλι καὶ ὁ Μόψος, ποὺ ἔζησαν κατὰ τὸν Τρωικὸ πόλεμο (μεγαλύ-
τερος δὲ σὲ ἡλικία εἶναι ὁ Μόψος, καθὼς συνέπλευσε πιθανὸν μὲ
τοὺς Ἀργοναῦτες. (133.1) Καὶ λὲν ὅτι τὴν καλούμενη Μαντικὴ τοῦ
Μόψου σύνταξε ὁ Κυρηναῖος Βάττος, ἐνῶ ὁ Δωρόθεος στὸν πρῶτο
πανδέκτη ἀναφέρει ὅτι ὁ Μόψος ἄκουσε καὶ κατάλαβε τὴν ἀλκυόνα
καὶ τὴν κορώνη. (2) Στὴν πρόγνωση ἐξάλλου ἦταν προσκολλημένος
συνεχῶς καὶ ὁ μεγάλος Πυθαγόρας καὶ ὁ Ἄβαρις ὁ Ὑπερβόρειος
καὶ ὁ Ἀριστέας ὁ Προκοννήσιος καὶ ὁ Ἐπιμενίδης ὁ Κρητικός, ποὺ
ἔφτασε στὴ Σπάρτη (...). (134.4) Θὰ μποροῦσαν δὲ νὰ μνημονευ-
θοῦν καὶ ἄλλοι ἐκτὸς ἀπὸ αὐτούς, ὁ Ἴδμων ποὺ ἦταν μαζὶ μὲ τοὺς
Ἀργοναῦτες, ἡ Φημονόη ἀπὸ τοὺς Δελφούς, ὁ Μόψος ὁ γιὸς τοῦ
Ἀπόλλωνα καὶ τῆς Μαντῶς στὴν Παμφυλία καὶ στὴν Κιλικία, ὁ
Ἀμφίλοχος ὁ γιὸς τοῦ Ἀμφιάραου στὴν Κιλικία, ὁ Ἀλκμέων στοὺς
Ἀκαρνᾶνες, ὁ Ἄνιος στὴ Δῆλο καὶ ὁ Ἀρίστανδρος ἀπὸ τὴν Τελ-
μησσό, ποὺ ἦταν μαζὶ μὲ τὸν Ἀλέξανδρο. Ἤδη δὲ ὁ Φιλόχορος στὸ
πρῶτο βιβλίο Περὶ μαντικῆς ἀναφέρει ὅτι καὶ ὁ Ὀρφέας ὑπῆρξε
μάντης.
2. τοῦ κύκλου: Ὁ ἐπικὸς κύκλος περιλαμβάνει μιὰ σειρὰ ἀπὸ ἐπικὰ ποιήματα, τὰ κύκλια (ἐνν.) ἔπη, σὲ δακτυλικὸ ἑξάμετρο καὶ γλώσσα ἐπική, μὲ τὰ κύρια χαρακτηριστικὰ τῆς Ἰλιάδος καὶ τῆς Ὀδυσσείας καὶ –γενικὰ– τῆς προφορικῆς ποίησης (oral poetry, poésie orale). Κατὰ τὴν Ἐπιτομὴ τῆς Χρηστομαθείας τοῦ Πρόκλου ἀπὸ τὸν Φώτιο (βλ. κατωτ. 3 T1.4 κἑ.), ἄρχεται μὲν ἐκ τῆς Οὐρανοῦ καὶ Γῆς μυθολογουμένης μίξεως (...) καὶ περατοῦται ὁ ἐπικὸς κύκλος ἐκ διαφόρων ποιητῶν συμπληρούμενος μέχρι τῆς ἀποβάσεως Ὀδυσσέως τῆς εἰς Ἰθάκην, ἐν ἧι καὶ ὑπὸ τοῦ παιδὸς ἀγνοοῦντος κτείνεται (πβ. Σχόλ. στὸν Εὐσέβιο καὶ Μέγ. Ἐτυμ. 327.29, βλ. Allen1 V 98). Ὁ ἐπικὸς κύκλος, κατὰ τὴν παλαιὰ αὐτὴ ἄποψη, ξεκινᾶ ἀπὸ τὴν ἕνωση τοῦ Οὐρανοῦ μὲ τὴ Γῆ καὶ φθάνει ὣς τὸν θάνατο τοῦ Ὀδυσσέα, περιλαμβάνονται δὲ σ' αὐτὸν τὰ ἔπη (1.) Τιτανομαχία – (2.) Οἰδιπόδεια, (3.) Θηβαΐς, (4.) Ἐπίγονοι – (5.) Κύπρια, (6.) Ἰλιάς, (7.) Αἰθιοπίς, (8.) Μικρὰ Ἰλιάς, (9.) Ἰλίου πέρσις, (10.) Νόστοι, (11.) Ὀδύσσεια, (12.) Τηλεγονία ἢ Τηλεγόνεια ἢ Θεσπρωτίς. Κατὰ μιὰν ἄλλη ὅμως ἄποψη, ἐπίσης παλαιά (ποὺ ἀναφέρεται ἀπὸ τὸν σχολιαστὴ τοῦ Προτρεπτ. 2.30 τοῦ Κλήμεντος τοῦ Ἀλεξανδρέως), ὁ ὅρος ἐπικὸς κύκλος περιλαμβάνει τὰ πρὶν καὶ μετὰ τὴν Ἰλιάδα (χαράσσοντας ἔτσι «στενότερα σύνορα», βλ. Lesky ΙΑΕΛ52) 133.
Οἱ ποιητὲς τῶν κυκλίων ἐπῶν κατατάσσονται ὄντως, ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον, ἐν τοῖς πάνυ παλαιοῖς (ὅπως ἀναφέρει ὁ Κλήμης στὸ προκείμενο χωρίο), καὶ ἀντλοῦν ἀναμφισβήτητα ἀπὸ τὴν πλούσια προομηρικὴ παράδοση, χωρὶς ὅμως αὐτὸ νὰ σημαίνει ὅτι τὰ κύκλια ἔπη –μὲ τὴ μορφὴ ποὺ ἦταν γνωστὰ στὴν ἀρχαιότητα, καὶ διασώθηκαν ἀποσπασματικά– συντέθηκαν πρὶν ἀπὸ τὴν Ἰλιάδα καὶ τὴν Ὀδύσσεια (βλ. Ἀ. Β., ΠραΚυΣΑ3 Α΄479 κἑ., ὅπου καὶ πλούσια βιβλιογραφία, καὶ ἀνωτ. 87 κἑ.).
ἤδη: Τὸ ἐπίρρ. ἀναφέρεται πιθανῶς στὸ γεγονέναι καὶ δείχνει χρονικὴ προτεραιότητα ὅσων περιλαμβάνονται στὴ φράση χρησμολόγοι συχνοὶ σὲ σχέση μὲ τοὺς ἐν τοῖς πάνυ παλαιοῖς ποιητὲς τοῦ κύκλου. Οἱ χρησμολόγοι ὅμως ποὺ ἀναφέρονται στὴ συνέχεια δὲν φαίνεται νὰ εἶναι ὅλοι παλαιότατοι, ἐνῶ τὰ ἀνεπαρκέστατα στοιχεῖα ποὺ ἔχουμε στὴ διάθεσή μας γιὰ τοὺς ποιητὲς τοῦ ἐπικοῦ κύκλου (τοῦ 7ου καὶ τοῦ 6ου αἰώνα, πιθανότατα, στὴν πλειονότητά τους) δὲν μᾶς ἐπιτρέπουν ἀσφαλῆ χρονολογικὴ κατάταξη.
3. χρησμολόγοι: ἡ λέξη (ἀπὸ τὸ χρησμὸς καὶ τὸ λέγω) δηλώνει τόσο (α΄) αὐτὸν ποὺ δίνει χρησμούς, χρησμοδοτεῖ (uttering oracles... soothsayer, diviner LSJ9 I.4), ὅσο καὶ (β΄) αὐτὸν ποὺ ἑρμηνεύει τοὺς χρησμούς (expounder of oracles LSJ9 II.4) ἢ συλλέγει χρησμοὺς καὶ τοὺς χρησιμοποιεῖ γιὰ χρηματισμό (collector of oracles, oraclemonger, ὅ.π., πβ. West OrP5) 40. Ἡ τελευταία σημασία πρέπει νὰ εἶναι σχετικὰ μεταγενέστερη. Μὲ τὴν πρώτη –καὶ πιθανῶς ἀρχικὴ– σημασία ὁ ὅρος φαίνεται νὰ δηλώνει τὸν μάντιν (αὐτὸν ποὺ προλέγει τὰ μέλλοντα νὰ συμβοῦν, ποὺ κατὰ κάποιον τρόπο μεσολαβεῖ ἀνάμεσα στοὺς θεοὺς καὶ τοὺς ἀνθρώπους, μεταφέροντας στοὺς τελευταίους τὶς θελήσεις τῶν θεῶν, πβ. καὶ πρόμαντις, οἰωνόμαντις, οἰωνοπόλος, οἰωνοσκόπος, οἰωνιστής, ἀλλὰ καὶ προφήτης, ἂν καὶ ἐνίοτε διαστέλλεται ἀπ' αὐτή), πιθανῶς δὲ ἐκεῖνον ποὺ δίνει ἔμμετρους χρησμούς. Στὸν Ἡρόδοτο, π.χ., ὁ Ἀμφίλυτος χρησμοδοτεῖ ἔμμετρα στὸν Πεισίστρατο: (1.62.4) ἐνθαῦτα θείηι πομπῆι χρεώμενος παρίσταται Πεισιστράτωι Ἀμφίλυτος ὁ Ἀκαρνὰν χρησμολόγος ἀνήρ, ὅς οἱ προσιὼν χρᾶι ἐν ἑξαμέτρωι τόνωι τάδε λέγων (ἀκολουθοῦν οἱ στίχοι)· ὁ μὲν δὴ ἐνθεάζων χρᾶι τάδε. Καὶ σ' ἄλλες, ἐπίσης, περιπτώσεις ὁ ὅρος χρησμολόγος ἀναφέρεται σὲ μάντεις ἢ προφῆτες στοὺς ὁποίους ἀποδίδονται ἔμμετροι χρησμοί, ὅπως οἱ Βάκιδες, ὁ Μουσαῖος, ὁ Εὖκλος κ.ἄ. (βλ. π.χ. κατωτ. 2 T1). Ἡ διάκριση τῶν χρησμολόγων ἀπὸ τοὺς μάντεις σὲ ὁρισμένα χωρία (βλ. π.χ. Θουκ. 8.1.1 ὠργίζοντο δὲ καὶ τοῖς χρησμολόγοις τε καὶ μάντεσι καὶ ὁπόσοι τι τότε αὐτοὺς θειάσαντες ἐπήλπισαν ὡς λήψονται Σικελίαν) στηρίζεται πιθανῶς στὴ β΄ σημασία τῆς λέξεως χρησμολόγος (αὐτὸς ποὺ συλλέγει καὶ ἑρμηνεύει χρησμούς, μολονότι δὲν ἀποκλείεται –κατὰ τὴ γνώμη μας– νὰ πρόκειται γιὰ διάκριση ἀνάμεσα σὲ ἔμμετρους καὶ μὴ χρησμούς.
Στὸ μαντεῖο τῶν Δελφῶν ἡ πρόμαντις (ἡ Πυθία), καθισμένη στὸν τρίποδα, συλλάμβανε τὶς θελήσεις τῶν θεῶν καὶ τὶς ἐκστόμιζε (ὄντας σὲ ἐκστατικὴ κατάσταση καὶ πιθανῶς μὲ ἀσαφεῖς καὶ ἀσυνάρτητες ἐκφράσεις), ἐνῶ ὁ προφήτης ἀναλάμβανε «νὰ δώσει νόημα στὰ λόγια της καὶ νὰ τὰ μεταφέρει σὲ στίχους» (βλ. Parke Ἑλλ. Μαντεῖα6 104). Οἱ πρῶτοι ὅμως χρησμολόγοι φαίνεται ὅτι ἦταν ταυτόχρονα μάντεις καὶ ποιητές (στιχοπλόκοι, ποὺ γιὰ νὰ συνθέσουν τοὺς ἔμμετρους χρησμούς τους χρησιμοποιοῦσαν τυπικὲς ἐκφράσεις ἢ λογότυπα, ὄντας γνῶστες τῶν κανόνων τῆς oral poetry καὶ τῶν πλούσιων δημιουργημάτων της). Πβ. Platthy Myth. Poets7 5.
3-4. Βάκιδες: Βάκις (βλ. καὶ κατωτ. 2 T1 καὶ 2 T2) ἦταν τὸ ὄνομα ἑνὸς παλαιοῦ Βοιωτοῦ προφήτη, ποὺ χρησιμοποιήθηκε –ὅπως καὶ τῆς Σίβυλλας– γιὰ μιὰν ὁλόκληρη σειρὰ ἀπὸ χρησμοδότες. Βλ. OCD8 καὶ RE9σ.λ., πβ. Platthy, Myth. Poets7 268 κἑ., καὶ Fontenrose, Delphic Oracle10 158 κἑ.
5 κἑ. Βλ. Ἡρόδ. 1.62.1 κἑ. (καὶ ἀνωτ. σχόλ. σ.στ. 3 σ.λ. χρησμολόγοι).
7. Κομήτης ὁ Κρής: Ἡ ἐδῶ ἀναφορά του, ἡ μοναδικὴ γι' αὐτόν, τὸν κατατάσσει ἀνάμεσα στοὺς πολὺ παλαιοὺς –μυθικοὺς πιθανῶς– ποιητὲς-χρησμολόγους. Βλ. Platthy Myth. Poets7 101.
7-8. Κινύρας ὁ Κύπριος: Ἡ μνεία τοῦ ὀνόματός του ἀνάμεσα στοὺς ἄλλους χρησμολόγους, μεταξὺ τῶν ὁποίων καὶ ἀρκετοὶ ποὺ συνδέονται ἀναμφισβήτητα μὲ τὴ σύνθεση ἔμμετρων χρησμῶν, συνηγορεῖ γιὰ τὴν κατάταξή του ἀνάμεσα στοὺς πρώτους Κύπριους ποιητές. Ἡ ἐπωνυμία ὁ Κύπριος ἐνισχύει τὴν ἄποψη γιὰ Κυπριακὴ καταγωγή του (ὄχι Κιλικική). Βλ. καὶ ἀνωτ. σσ. 74 κἑ. καὶ Platthy Myth. Poets 7 97 κἑ., κ.ἀ.
8. Ἄδμητος ὁ Θετταλός: Ὁ γνωστὸς βασιλιὰς τῶν Φερῶν τῆς Θεσσαλίας, ποὺ προσφέρθηκε νὰ θυσιάσει τὴ ζωή του γιὰ νὰ σωθεῖ ἡ γυναίκα του Ἄλκηστη (βλ. π.χ. Ἑλλ. Μυθ. Γ'11 134-7 κ.ἀ.). Στὸν Ἡσύχιο καὶ στὴ Σοῦδα (σ.λ. Ἀδμήτου μέλος) μνημονεύονται τὰ ἄσματα ποὺ φέρουν τὸ ὄνομά του, ἐνῶ ὁ Εὐστάθιος (στὸ Β 711 καὶ στὸ δ τῆς Ὀδυσσείας, 1512.29) καὶ τὰ Σχόλ. στὸν Ἀριστοφάνη (Σφῆκ. 1239, Ἀχαρν. 980, ἀπόσπ. 377) ἀναφέρουν περισσότερα γιὰ τὴν ποίησή του. Βλ. Platthy Myth. Poets7 46.
8 κἑ. Γιὰ τοὺς μὴ ἀναφερόμενους σὲ εἰδικὸ λῆμμα στὴ συνέχεια χρησμολόγους (γιὰ τοὺς ὁποίους δὲν ὑπάρχουν βέβαιες μαρτυρίες ποὺ νὰ ἐπιτρέπουν τὴν ἀσφαλῆ κατάταξή τους στοὺς δημιουργοὺς ἔμμετρων χρησμῶν), βλ. τὰ σχετικὰ λήμματα στὸ OCD8 καὶ στὴ RE9. Βλ. ἐπίσης Platthy Myth. Poets7 49 κἑ.: Ἀμφιάραος (Ἀμφιάραος ὁ Ἀργεῖος, καλούμενος καὶ Ἀθηναῖος λόγω τῆς λατρείας του στὴν Ἀττική), 268: Τιμόξενος, Δημαίνετος, Ἀρίστων, Διονύσιος, Κλεοφῶν, 87 κἑ.: Ἱππώ, 111 κἑ.: Μαντώ, 123 κἑ.: Μόψος καὶ Κάλχας (βλ. καὶ Ἀπολλοδ. Ἐπιτ. 6.2 κἑ.), 22.108: Πυθαγόρας, 153: Ἴδμων, 50 κἑ. (κ.ἀ.): Ἀμφίλοχος.
12. Βοιώ: Μυθικὴ ἱέρεια στοὺς Δελφούς, στὴν ὁποία ἀποδίδονται διάφορα ποιητικὰ ἔργα, ὅπως ἕνας Ὕμνος εἰς Ἀπόλλωνα (Παυσ. 10.5.7) καὶ μιὰ Ὀρνιθομαντεία (μαντεία ἀπὸ τὴν πτήση τῶν πουλιῶν), ποὺ συνήθως συγχέεται μὲ μιὰν Ὀρνιθογονία ἑνὸς μεταγενέστερου ποιητῆ Βοίου. Βλ. Platthy Myth. Poets7 61 κἑ., πβ. ὅμως OCD8 σ.λ. Boio (“to whom was attributed an Ὀρνιθογονία”).
13. τῶν Σιβυλλῶν τὸ πλῆθος: Στὴν ἀρχὴ ἀναφέρεται μία Σίβυλλα (λέξη ἀβέβαιης ἐτυμολογίας, γιὰ πρώτη φορὰ στὸν Ἡράκλειτο περὶ τὸ 500 π.Χ.), ἀργότερα (ἀπὸ τὸν Ἡρακλείδη τὸν Πόντιο, τὸ β΄ ἥμισυ τοῦ 4ου π.Χ. αἰ.) περισσότερες, μὲ προσωπικὰ ὀνόματα καὶ τόπους διαμονῆς, μὲ πιὸ ὀνομαστὲς αὐτὲς τῶν Ἐρυθρῶν τῆς Ἰωνίας καὶ τῆς Κύμης τῆς Ἰταλίας. Οἱ Σιβυλλικοὶ χρησμοί, ποὺ ἀρχικὰ ἦταν μακρὲς καὶ ἀσυνάρτητες προφητεῖες, ἀποδόθηκαν ἐνωρὶς σὲ δακτυλικὸ ἑξάμετρο καὶ ἐνσωματώθηκαν σὲ συλλογές. Βλ. Parke Ἑλλ. Μαντεῖα6 61 κἑ. καὶ Fontenrose Delphic Oracle10 160 κἑ. (ὅπου καὶ περαιτέρω βιβλιογραφία). Στὸ προκείμενο ἀπόσπασμα ὁ Κλήμης ὁ Ἀλεξανδρεὺς ἀναμειγνύει ὀνόματα καὶ τόπους, δίνοντας συνολικὰ ἐννέα ὀνόματα καὶ ἐπίθετα (συχνὰ μνημονεύονται δέκα Σίβυλλες). Στοὺς πρὶν ἀπὸ τὸν Ὅμηρο συγγραφεῖς κατατάσσουν τὴ Σίβυλλα οἱ Τατιανὸς καὶ Εὐσέβιος (βλ. κατωτ. 2 T2).
21. Ἄβαρίς τε ὁ Ὑπερβόρειος: Ὑπηρέτης τοῦ Ἀπόλλωνα ποὺ θεωροῦνταν ὅτι ἔφθασε στὴ Δῆλο ἀπὸ τὴ χώρα τῶν Ὑπερβορείων. Ἡ ζωή του καλύπτεται ἀπὸ μυθικὴ ἀχλύ, μολονότι συχνὰ συνδέεται μὲ ἱστορικὰ πρόσωπα (Κροῖσος, Πυθαγόρας). Ἀνάμεσα στὰ ἔργα ποὺ ἀποδίδονται σ' αὐτὸν (καὶ θεωροῦνται ὅτι ἄσκησαν ἐπίδραση στὸν Πυθαγόρα), περιλαμβάνονται καὶ Χρησμοί (ἢ Σκυθικοὶ Χρησμοί). Βλ. Lesky, ΙΑΕΛ52 242· Fontenrose Delphic Oracle10 162 κἑ., 232, 295· καὶ Platthy Myth. Poets7 265 κἑ. (πβ. 2, 22, 130). Πβ. West OrP5 54 (κ.ἀ.).
21-22. Ἀριστέας ὁ Προκοννήσιος: Ὅπως καὶ ὁ Ἄβαρις, «μυθικὸς» ὑπηρέτης τοῦ Ἀπόλλωνα καὶ ἰατρόμαντις. Ἀναφέρεται ἤδη ἀπὸ τὸν Ἡρόδοτο ὡς δημιουργὸς ἔπους γιὰ τοὺς Ἀριμασπούς: Ἀριστέης ὁ Καϋστροβίου ἀνὴρ Προκοννήσιος, ποιέων ἔπεα (4.13.1), ποιῆσαι τὰ ἔπεα ταῦτα τὰ νῦν ὑπ' Ἑλλήνων Ἀριμάσπεα καλέεται (4.14.3, πβ. 4.16.1). Βλ. J.D.P. Botton, Aristeas of Proconnesus (Oxford 1962)12, καὶ M. Davies EGrF13 81-8· πβ. Lesky ΙΑΕΛ52 241-2, καὶ Fontenrose Delphic Oracle10 162, 232, 322-3· πβ. ἐπίσης West OrP554 κ.ἀ. Βλ. καὶ κατωτ. 2 T2.5.
22. Ἐπιμενίδης τε ὁ Κρής: Ἱερέας ἀπὸ τὴν Κρήτη, ποὺ κατὰ τὸν Πλάτωνα (Νόμ. 642 d-e) ἦλθε στὴν Ἀθήνα δέκα χρόνια πρὶν ἀπὸ τοὺς Περσικοὺς πολέμους (κατὰ τὴν τοῦ θεοῦ μαντείαν, θυσίας τε ἐθύσατό τινας ἃς ὁ θεὸς ἀνεῖλεν, καὶ δὴ καὶ φοβουμένων τὸν Περσικὸν Ἀθηναίων στόλον, εἶπεν ὅτι δέκα μὲν ἐτῶν οὐχ ἥξουσιν, ὅταν δὲ ἔλθωσιν, ἀπαλλαγήσονται πράξαντες οὐδὲν ὧν ἤλπιζον, παθόντες τε ἢ δράσαντες πλείω κακά), ἐνῶ κατ' ἄλλες πηγὲς πρωτοστάτησε στὴν κάθαρση τῆς πόλης ἀπὸ τὸ Κυλώνειον ἄγος. Σ' αὐτὸν ἀποδίδονταν καθαρτήρια ποιήματα καὶ χρησμοί, ὅπως καὶ μιὰ Θεογονία (5000 στίχοι σὲ δακτυλικὸ ἑξάμετρο). Βλ. Lesky ΙΑΕΛ52 242· OCD8 σ.λ. (μὲ βιβλιογραφία)· Fontenrose Delphic Oracle10 289-90· West OrP545-53 κ.ἀ. Πβ. κατωτ. 2 T2.4 (Ἐπιμενίδου τοῦ Κρητός, ὅστις εἰς τὴν Σπάρτην ἀφίκετο), μὲ κοινὸ χαρακτηριστικὸ τὴν ἀνάμειξη ἱστορικῶν (καὶ μεταγενέστερων) προσώπων, ὅπως ὁ Ἐπιμενίδης, μὲ μυθικὰ (καὶ προγενέστερα), πιθανῶς λόγω τῶν «μυθικῶν» διηγήσεων ποὺ τὰ συνόδευαν.
24. Φημονόη Δελφίς: Θυγατέρα τοῦ Δελφοῦ ἢ τοῦ Ἀπόλλωνα (κατ' ἄλλη παραλλαγὴ τοῦ μύθου), ἀναφέρεται συχνὰ ὡς ἡ πρώτη Πυθία (προγενέστερη τοῦ Ὀρφέα, τοῦ Μουσαίου καὶ τοῦ Λίνου). Ὁ Παυσανίας (10.6.7) διασώζει ἔμμετρο χρησμό της (3 ἑξάμετρους στίχους), ἐνῶ ὁ Κλήμης ἀπὸ τὴν Ἀλεξάνδρεια (Στρωμ. 1.21: 107.4, σ. 69 Stählin-Früchtel14) ἀναφέρει ὅτι ἦταν ἡ πρώτη ποὺ ἔδωσε ἔμμετρο χρησμό (στὸν πατέρα τῆς Δανάης Ἀκρίσιο). Βλ. Platthy Myth. Poets7 210 κἑ., πβ. 4, 61, 90 κ.ἀ.
28. Ὀρφέα: Ἀργοναύτης, μουσικὸς καὶ χρησμολόγος, περίεργη μυθικὴ μορφὴ ποὺ δεσπόζει στοὺς μύθους τῆς Θράκης, τὸ ὄνομα τοῦ ὁποίου πῆρε ἡ θρησκευτικὴ κίνηση τοῦ Ὀρφισμοῦ καὶ στὸν ὁποῖο ἀποδίδονται πάνω ἀπὸ 50 τίτλοι ποιημάτων, μερικὰ ἀπὸ τὰ ὁποῖα ἀνήκουν σὲ χρόνους ἀρκετὰ μεταγενέστερους. Τὸ ὄνομά του –ἄγνωστο στὸν Ὅμηρο καὶ τὸν Ἡσίοδο– ἀναφέρεται γιὰ πρώτη φορὰ ἀπὸ τὸν Ἴβυκο στὰ τέλη τοῦ 6ου π.Χ. αἰ. (ἀπόσπ. 25 (306) P., ὀνομάκλυτον Ὀρφήν, πβ. Τιμόθ. 15 (791).221 Ρ. ποικιλόμουσος Ὀρφεὺς καὶ Σιμων. 62 (567).1 Ρ.). Βλ. Lesky ΙΑΕΛ52242 κἑ.· West OrP5 1, κ.ἀ.· Platthy Myth. Poets7 144 κἑ.· ΕλλΜ Γ΄11 293 κἑ. Τελευταία ἔκδοση: Bernabé, PEG215 (μὲ ἀναλυτικὴ βιβλιογραφία: fasc. 1 σσ. XII-LXXXIII καὶ fasc. 2 σσ. XI-XXV. Βλ. καὶ κατωτ. 2 T2.3.